Hiểu và vận dụng văn bản của Sở TT&TT tỉnh Quảng Ninh như thế nào cho đúng?

Để đảm bảo sự khách quan, chúng tôi tạm chưa nêu so sánh tỷ lệ ý kiến đồng tình - chưa đồng tình về nội dung này, mà xin đề cập đến một số diễn biến phát sinh từ hướng dẫn này để bạn đọc tự đánh giá.

Hệ lụy…

Trước tiên xin khẳng định lại, hầu hết nội dung được nêu trong văn bản này của Sở TT&TT Quảng Ninh nhận được sự ủng hộ cao từ người làm báo, nhất là từ những nhà báo có uy tín. Chuyện sẽ chẳng có gì ồn ào nếu văn bản số 1840/STTTT-BCXB ngày 29/11/2019 của Sở TT&TT Quảng Ninh không có nội dung mục 6, trang 2 của văn bản: “Trong trường hợp cần thiết phải xem xét Tôn chỉ mục đích của cơ quan báo chí có phù hợp với nội dung thông tin đề nghị đơn vị cung cấp, phối hợp hay không…. Ví dụ, các tờ có tên là Báo Giáo dục khi đề nghị cung cấp thông tin về các dự án, công trình xây dựng; Các tờ báo có tên Môi trường.... đề nghị cung cấp thông tin về công tác cán bộ, nhân sự thì đơn vị có thể từ chối cung cấp thông tin do "không phù hợp với tôn chỉ mục đích”.

Dẫu được phía lãnh đạo Sở thanh minh rằng, mục 6, trang 2 của văn bản nêu rõ là: “Trong trường hợp cần thiết phải xem xét Tôn chỉ mục đích của cơ quan báo chí…”, chứ Sở TT&TT Quảng Ninh không hướng dẫn mang tính áp đặt trong mọi trường hợp phải xem xét tôn chỉ mục đích của cơ quan báo chí trước khi quyết định việc có hay không cung cấp thông tin cho Nhà báo. Tuy nhiên, văn bản này lại lấy những ví dụ cụ thể để “chốt” rằng: “…đơn vị có thể từ chối cung cấp thông tin do không phù hợp với tôn chỉ mục đích”. Bởi vậy, quá trình vận dụng, các cơ quan đơn vị trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh có thể vin vào đó để “đổ thừa” cho văn bản hướng dẫn của Sở TT&TT mà “mặc định” từ chối cung cấp thông tin cho Nhà báo vì… tôn chỉ mục đích!

Mới đây, tôi được một đồng nghiệp gửi cho một văn bản trả lời của một đơn vị trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, trả lời nội dung liên hệ làm việc của Văn phòng đại diện một tờ báo trung ương đặt tại tỉnh Quảng Ninh, rằng: “Về nội dung quý báo đề nghị cung cấp nội dung, tài liệu thực hiện chuyên đề, căn cứ vào tôn chỉ mục đích hoạt động của báo (theo giấy phép hoạt động xx của Bộ Thông tin và Truyền thông), Ban thấy rằng, các nội dung quý báo đề nghị cung cấp là không phù hợp với tôn chỉ mục đích của báo”. Chưa rõ nội dung mà PV Báo này yêu cầu cung cấp, làm việc "nhạy cảm" đến mức nào, nhưng Văn bản từ chối cung cấp thông tin này cho thấy, hướng dẫn của Sở TT&TT Quảng Ninh đã "đi vào cuộc sống".

Và, xin dẫn ra một thí dụ sinh động hơn. Đó là, cách đây vài ngày, phóng viên baonhandao.vn đến liên hệ đặt lịch làm việc với UBND thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, thì bộ phận tiếp PV phải mất gần 1 tiếng đồng hồ đề “soi” tôn chỉ mục đích của baonhandao.vn. Cụ thể:

Sau khi tiếp nhận, kiểm tra đầy đủ giấy tờ tác nghiệp của PV theo quy định, ông Vũ Hồng Chương – Chánh văn phòng UBND thành phố Cẩm Phả, bất ngờ mang một tập tài liệu rất dày, ông giở từng trang một và nói: “Theo hướng dẫn của Sở TT&TT tỉnh (tại văn bản số 1840/STTTT-BCXB – PV), trước khi làm việc hay cung cấp tài liệu cho các anh (phóng viên), tôi phải kiểm tra lại tôn chỉ mục đích của baonhandao.vn xem có phù hợp với nội dung làm việc, tài liệu cần cung cấp hay không?”.

Sau hơn 40 phút lục tìm trong tập tài liệu kia để “soi” tôn chỉ mục đích của baonhandao.vn nhưng không thấy, vị Chánh văn phòng này thắc mắc: Tại sao trong danh sách về tôn chỉ mục đích của 330 tờ báo này do Sở cung cấp lại không có tên baonhandao.vn?

Quyết “soi” bằng được tôn chỉ mục đích của baonhandao.vn, ông Chương giở lại văn bản số 1840 trên ra đọc lại, sau đó sử dụng máy tính để lên mạng tìm kiếm nhưng vẫn không thấy nội dung trên (?!)

Thấy quá khó hiểu, phóng viên baonhandao.vn đành phải gọi điện thoại ngay cho bà Lê Ngọc Hân, Giám đốc Sở - người ký ban hành văn bản số 1840/STTTT-BCXB. Tiếp nhận phản ánh, bà Lê Ngọc Hân đề nghị chuyển máy cho ông Chánh văn phòng. Nghe qua sự thể, bà Hân tỏ ra không hài lòng với cách hiểu của đơn vị này và hướng dẫn lại với vị Chánh Văn phòng: “Nếu anh thấy phóng viên đảm bảo đủ các điều kiện thủ tục, ví dụ như thẻ Nhà báo hoặc có Giấy giới thiệu… thì anh hợp tác”. Khi vị Chánh Văn phòng lý giải rằng, trong này (ý nói trong văn bản số 1840/STTTT-BCXB) có nói đến tôn chỉ mục đích… Bà Lê Ngọc Hân vội ngắt lời: "Không anh ạ, cái đấy là trong trường hợp cần thiết thôi, chứ không phải bắt buộc… chỉ trong trường hợp thật đặc biệt, phát hiện có dấu hiệu bất thường thì mới cần xem lại…”.

Sau khi “nghe lời” vị Giám đốc Sở trên, ông Chương mới đồng ý làm việc, tuy nhiên, lúc đó đã sắp hết giờ làm việc của cơ quan này.

Câu hỏi cuối cùng với vị Chánh Văn phòng trên trước khi chúng tôi ra về rằng: Cứ mỗi lần phóng viên của các báo đến liên hệ làm việc thì anh lại mang danh sách này ra để kiểm tra tôn chỉ mục đích của tờ báo đó rồi mới làm việc, cung cấp tài liệu? “Đúng là như thế, chúng tôi phải làm theo hướng dẫn” - ông Chương trả lời

Như vậy, có thể thấy rằng, xuất phát từ văn bản số 1840/STTTT-BCXB ngày 29/11/2019 của Sở TT&TT Quảng Ninh, đã xảy ra những trường hợp đơn vị hiểu chưa đúng và vận dụng một cách máy móc, thậm chí vận dụng theo ý của mình khi không muốn phải cung cấp thông tin, phát ngôn theo trách nhiệm đã được pháp luật quy định.

Đáng nói, các cơ quan, đơn vị ấy đã vội vàng vận dụng công văn số 1840/STTTT-BCXB như một dạng văn bản quy phạm pháp luật, mà quên - hoặc không biết vận dụng (?!) Luật Báo chí là quy định cao nhất, tiếp đến là Nghị định 09/2017/NĐ-CP.

Từ cách hướng dẫn tực tiếp của bà Lê Ngọc Hân với vị Chánh Văn phòng về việc vận dụng văn bản số 1840/STTTT-BCXB, thấy rằng, bản thân bà Lê Ngọc Hân cũng đã nhận ra việc vận dụng văn bản của Sở TT&TT chưa thật sự phù hợp. Thậm chí có thể là việc lợi dụng văn bản số 1840/STTTT-BCXB để né tránh cung cấp thông tin cho báo chí trong bất cứ hoàn cảnh nào. Vậy, qua đó, liệu Sở TT&TT Quảng Ninh có sớm hướng dẫn các cơ quan, đơn vị trên địa bàn tỉnh này về cách vận dụng văn bản số 1840/STTTT-BCXB, nhất là mục 6, trang 2 của văn bản cho phù hợp với thực tế, đảm bảo không vi phạm Luật Báo chí và Nghị định 09/2017/NĐ-CP?

Cần có tư duy xứng tầm!

Thời gian qua, đã có rất nhiều ý kiến của những người làm báo bày tỏ quan điểm ở các diễn đàn và trang cá nhân trên mạng xã hội về văn bản số 1840/STTTT-BCXB ngày 29/11/2019 của Sở TT&TT Quảng Ninh. Theo quan sát của người viết bài này thì rất nhiều ý kiến lo ngại văn bản này sẽ là rào cản của Nhà báo khi cần tiếp cận thông tin, tài liệu bởi nội dung mục 6 trang 2 về việc “soi” tôn chỉ mục đích các cơ quan báo chí khi làm việc với phóng viên. Có ý kiến cho rằng: “Nếu không có nội dung mục 6 trang 2 thì đây là một văn bản rất tích cực, đáng được nhân rộng”. Tuy nhiên, cũng xuất hiện vài ý kiến, cho rằng: Công văn hướng dẫn này là hoàn toàn đúng, ai phản đối hay phản biện là có vấn đề... (!?).

Xin nhấn mạnh lại rằng, người phát ngôn hoặc được ủy quyền phát ngôn thuộc phạm vi điều chỉnh bởi Nghị định 09/2017/NĐ-CP không phải là người được giao nhiệm vụ “soi” tôn chỉ mục đích của cơ quan báo chí trong hoạt động tác nghiệp của Nhà báo. Việc ban hành văn bản số 1840/STTTT-BCXB, trong đó có chi tiết hướng dẫn như nêu trên của Sở TT&TT Quảng Ninh vô hình chung đã khiến cho hoạt động nghề nghiệp của một số Nhà báo bị gặp khó, do những cơ quan, đơn vị vận dụng không phù hợp. Rõ ràng, những phản ứng của nhiều người làm báo với mục 6 trang 2 tại văn bản số 1840/STTTT-BCXB ngày 29/11/2019 của Sở TT&TT Quảng Ninh là có cơ sở, và không thừa!

Việc phản ứng với nội dung hướng dẫn “soi” tôn chỉ mục đích tại mục 6 trang 2 trong văn bản số 1840/STTTT-BCXB ngày 29/11/2019 của những người làm báo, theo tôi, là việc bảo vệ quyền hoạt động nghề nghiệp chính đáng dựa trên cơ sở Luật Báo chí và Nghị định 09/2017/NĐ-CP. Chắc chắn rằng, không người làm báo nào phản ứng điều đó để bảo vệ những hoạt động tác nghiệp vi phạm quy định cũng như vi phạm đạo đức nghề nghiệp. Vì vậy, trong mỗi vấn đề thì sẽ có nhiều quan điểm khác nhau, nhưng điều cần thiết là dù quan điểm nào đi chăng nữa, nhất là đối với những người làm báo cần có tư duy cho xứng tầm, bảo vệ quyền tác nghiệp của Nhà báo dựa trên cơ sở là các quy định của pháp luật và nội quy của mỗi tòa soạn.

Cũng phải thừa nhận rằng, thời gian qua xuất hiện nhiều trường hợp lợi dụng quyền tác nghiệp của báo chí, thậm chí là mạo danh báo chí tác nghiệp để nhũng nhiều, vụ lợi… Nhưng đó không phải là “căn bệnh” không có thuốc đặc trị, mà “khó trị” chẳng qua là chủ quan một số cá nhân, đơn vị đã “tiếp tay” cho những hành vi nhũng nhiễu đó để đánh đổi sự im lặng về những sai phạm của mình hoặc cơ quan mình mà thôi.

Hội Nhà báo đã công khai số Đường dây nóng 0865.28.28.28 để tiếp nhận thông tin phản ánh về hiện tượng một số kẻ xấu lợi dụng danh nghĩa báo chí (thậm chí giả mạo nhà báo) để sách nhiễu doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân nhằm trục lợi, gây bức xúc trong dư luận xã hội, gây ảnh hưởng xấu đến uy tín của đội ngũ những người làm báo chân chính… Cục Báo chí cũng thiết lập đường dây nóng tương tự. Thực tế, cơ quan chuyên môn và cơ quan Công an đã từng ngăn chặn, xử lý nhiều trường hợp mạo danh phóng viên hoặc lợi dụng danh nghĩa báo chí tác nghiệp để nhũng nhiễu, vòi vĩnh, cưỡng đoạt tài sản…

Những quy định của pháp luật hay hướng dẫn của các cơ quan chức năng phải được đi vào cuộc sống, đồng thời phải đảm bảo sự phù hợp theo hướng tích cực. Hệ lụy từ hướng dẫn nêu trên của Sở TT&TT Quảng Ninh đã xảy ra, ít nhiều ảnh hưởng đến quyền tác nghiệp theo luật của phóng viên, ảnh hưởng đến hình ảnh cởi mở, minh bạch của một tỉnh năng động bậc nhất phía Bắc. Mong rằng, những góp ý, dẫn chứng nêu trên, sẽ giúp Sở TT&TT Quảng Ninh tiếp thu, chỉnh lý kịp thời, góp phần đẩy mạnh sự hợp tác chặt chẽ, tích cực giữa báo giới với các cơ quan, ban, ngành, doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh.